Valentın Moroz
Moroz Valentın Yakovıç (1936 senesi aprel 15, Holoniv q., şimdi Volın oblastınıñ Gorohiv rayonına baqa, o zaman Poloniyanıñ Volın voyevodstvosına kire edi — 2019 aprel 16, Lvov).
Tasil boyunca Valentın Moroz – tarihçı. Lvov universitetinde oquvını bitirgen soñ, dissertatsiya yazıp başladı, başta köy mektebinde, soñra Lutsk ve İvano-Frankovsk pedagogika institutlarında ders berdi.
Lutsk şeerinde Moroz biresmiy "Nazm sözüniñ klubı" (''Клуб поетичного слова") adlı tögerekniñ başta azası, soñra ise yolbaşçısı ola. Bu edebiy tögerek birazdan dissidentlik merkezine çevirile. İvano-Frankovskiyde ise bu merkezde Ukraina milliy ğayesiniñ tarafdarları olğan ocalar toplana. Moroz başqa şeerlerde yaşağan dissidentlernen bağ tuta ve samizdat neşirlerini darqata edi.
1965 senesiniñ sentâbr 1-nde Valentın Moroznı İvano-Frankovskiyde KGB hadimleri yaqaladılar. Ocanı "sovet akimiyetine qarşı propaganda ve agitatsiya" kibi şeylerde qabaatladılar. Onı, safdaşı Dmitro İvaşçenkonen beraberlikte, mahkemege çektiler. Moroznı dört yıllıq qattı nizamlı koloniyağa mahküm ettiler.
Ceza müddetini dissident Mordoviyada keçirdi. Anda bulunğanda o, apshanedeki şaraitlerini tasvir etken, "Beriya adına qoruqtan reportaj" ("Репортаж із заповідника імені Берія") serlevalı eserni yaza. Metin mabushaneniñ divarlarından tışqa çıqa, samizdatta basıla, SSRBniñ çeşit köşelerine yete.
Ceza müddeti yekünlengen soñ, 1969 senesinde Moroz azat ola. Cezalav onıñ "terbiye nuhsanlıqlarnı" tüzetamadı. Moroz "Qarlar arasında" ("Серед снігів"), "Qarşılıq hronikası" ("Хроніка опору"), "Moisey ve Datan" kibi bir sıra maqaleler yaza ve "Reportaj..."nı darqatqan kibi, aynı tarzda darqata.
Derc etken malümatlarında da Moroz integral natsionalizm ğayeleriniñ tarafdarı ola, atta onıñ bazı meseleler boyunca keskin noqtai-nazarı başqa dissidintlerde narazılıq doğura. Bundan da ğayrı, şu vaqialarnıñ şaatları, Moroznıñ tabiatında, cesürligi ve zekkiyliginen bir yerde, zıtlaşuv ve kibbirlik de yüz bere edi, degen ediler.
Valentın Moroz devamlı sürette azat olamadı: 1970 senesinde onı, derc etilgen maqaleleri içün, ekinci kere yaqaladılar. İvano-Frankovskiyde keçirilgen mahkeme qapalı tarzda keçirildi. Ükümge köre "bilhassa zararlı retsidivist" olaraq belgilengen Moroz, mahsus apshanede 6 yılğa, lagerlerde 3 yılğa, 5 yıl sürgünlikke mahküm etilgen edi.
Apis müddetini Moroz belli "Vladimirskiy tsentral" apshanesinde, lager müddetini – Mordoviyada keçirdi. O, açlıq tutuv ve mabüslerniñ diger narazılıq areketlerinde iştirak ete. Aynı zamanda Moroz etnonatsionalistik baqışlarını ve antisemit fikirlerini beyan etkeni neticesinde, diger siyasiy mabusler ile türlü zıddiyetler yüz berdi, milletleri yeudiy, rus olğanlar ve ukrainler onı öz yapqanlarınen ukrain milliy areketine zarar ketire, dep saya ediler.
Valentın Moroz Ğarpta eñ meşur ukrain siyasiy mabuslerden oldı. Amerika ve Avropada onı azat etmek içün büyük areket başlandı.
1979 senesinde sovet akimiyeti oña nisbeten yımşadı. Moroznı ve daa dört dissidentni AQŞda mahküm etilgen eki rus casusqa deñiştirdiler. Dissidentlerni resmiy şekilde sovet vatandaşlığından çıqardılar ve memleketten sürgün ettiler.
Çetelde Valentın Moroz başta AQŞ-da, soñra Kanadada yaşadı. Garvard universitetinde ders berdi ve radioda çalıştı. "Anabazis" jurnalını çıqardı, diasporanıñ siyasiy tedbirlerinde çıqışlar yaptı, "Svâtoslavnıñ rıtsarleri" ("Лицарі Святослава") adlı ukrain milletçiler teşkilâtını meydanğa ketirdi. Moroznıñ ağır tabiatı ve tam ile episi çetel ukrain cemiyetlerinen araları bozulmasına sebep oldı.
1991 senesinde Valentın Moroz Ukrainağa qayttı, Lvovda toqtadı. Yerli universitetlerinde ders berdi, publitsistikanen meşğul edi. Lvovda keçindi ve cıyıldı.
Повне інтерв'ю читайте у книзі "Дисиденти".
