Kalyü Mâtik
Kalyü Mâtik (1932 s. sentâbr 16, Tartu – 2019 s. oktâbr 2).
Cemaat erbabı, siyasiy mabus, Estoniya azatlığı Milliy fırqasınıñ teşkilâtçılarından biri, Fermerler şurasınıñ ve Tallinn milletçiler klubınıñ azası.
Cenübiy Estoniyanıñ merkezi olğan Tartu şeerinde, 1932 senesinde, dünyağa keldi. Estoniyağa sovet ükümeti kelgende, o sekiz yaşında edi. Birazdan o bolşeviklerniñ cinayetleri aqqında, şu sırada, onıñ yaqın tuvğanını kommunistler atıp öldürgenini, babasını ise yaqalamağa istegenleri aqqında bildi. Bu vaqialar onda sovet ükümetini ikrah etmesine temel qoydılar. 1951 senesinde Tallin ş. 10-ncı orta mektebini bitirirken, Kalyü Mâtik uçucılar oquv yurtuna kirmege istey. Amma tıbbiy komissiyadan keçalmay: boyu normadan 3 santimetr yüksek eken. 1959 senesinde Tallin politehnika institutını injener-elektrik zenaatı boyunca bitirdi. Ondan soñra Estoniya deñizciler akademiyasında ocalıq yaptı ve Respublikanıñ ğıyabiy orta mektebinde matematikadan ders berdi.
Estoniyada sovetlerge qarşı gizli teşkilâtlar şekillenip başlaylar. 1970 senesinde Kalyü Mâtik Estoniyanıñ Demokratik areketiniñ faal iştirakçisi olıp kete. O azırlağan programması Estoniyanıñ öz-özüni belgilev em de memlekette mustaqillik ve demokratik qurumını ayatqa keçirilmesi boyunca referendum ötkermege çağıra edi. 1972 senesinde Estoniyanıñ Demokratik areketi "Halq frontu" fırqasınen beraberlikte, sovet akimiyetine qarşı kontrpropaganda meydanğa ketirmek maqsadınen, Birleşken milletler teşkilâtınıñ Baş assambleyasına memorandum yolladılar. Bu vesiqa Mâtik-Yüskeviçniñ qalemi altından çıqqan, "Estoniyada Rusiye kolonializmi" ve "Sovetlerniñ eskiz vastasınen tasviri" adlı sinopsis esasında yazılğan edi. Kalyü Mâtik ve Tunne Kelam memorandumnıñ metini yazılmasına başqa erbaplarnı da celp ettirip, bu işni devam ettiler. O vaqıt, eñ azından, beş çetel radiostantsiyası olarnıñ memorandumını efirlerinde oquğandırlar.
"Sovetlerge qarşı yapılğan agitatsiya ve propaganda içün" 1974 senesinde Kalyü Mâtikni yaqaladılar. 1975 senesi oktâbrde mahkeme protsessi olıp keçti. Kalyü Mâtikten ğayrı daa dört adamnı apshanege mahküm ettiler. Episine qattı nizamlı islâh ve emek koloniyasında beşer yıl berilgen edi, tek Kalyü Mâtik ile estoniyalı rus Sergey Soldatovnı altı yılğa mahküm ettiler. Daa bir yıl silâh saqlanması içün qoştılar: Kalyü Mâtikte, uruşta degil de, ziyade müzey sergisi içün kelişken, üç dane tüfek ve yarım çanta qurşun tapılğan edi.
Ceza müddeti keçirilgende qazanhanede (kötelnâda) çalıştı, içleri dört-altı gradustan ziyade qızdırılmağan baraqlarda yaşadı ve daima ya aqşamlıqqa çürük balıq aşap zeerlenmek, ya açtan gebermek havfında bulunmaqta edi.
Azat olğandan soñ o daa çoq vaqıt devamında KGBniñ ciddiy nezareti altında bulunğan edi. Oña komendant saatlerini belgilediler, ve o, er bir salı künü militsiya bölügine kelmege kerek edi. Kalyü Mâtikke kafe ve restoranlarğa barmağa yasaq etildi. Bazı vaqıtları ise evinde gizli tintüvler keçirile edi.
Amma bularnıñ episi onıñ, mefküresi içün alıp barğan, küreşini toqtatmadı. Kalyü Mâtik Molotov-Ribbentrop paktınıñ aşkâr etilmesi boyunca Estoniyalı gruppasınıñ işinde iştirak ete ve, 1988 senesiniñ avgust 20-nden başlap, Estoniya azatlığı Milliy fırqasınıñ meydanğa ketirgenler sırasına qoşula.
Estoniyanıñ mustaqilligi ğayrıdan tiklengenden soñ, tehnik mevzularda yazılğan metinlerniñ tercimanı ve muarriri olıp çalışqan edi. Fermerler şurası idaresininiñ azası oldı. 2009 senesi keçirilgen Avropa Parlamenti saylavlarında bu teşkilât Fermerler Assambleyasınıñ rey cedveline kirsetilgen edi. Lâkin vekilleri Avropa Parlamentinde aza olmaq içün, bu fırqa kerek mıqdarda rey alamağan edi.
Kalyü Mâtik mustaqillik içün küreşe edi – özüniñ şahsiy serbestligi ve Estoniyanıñ da mustaqiligi içün çalıştı. Qandırıcı nutuqlarnen çoqtan-çoq demonstratsiyalar ve piketlerde iştirak eterek, Estoniyanıñ Avropa Birligi terkibine kirmesine qarşı çıqa edi.
2006 senesi Kalyü Mâtik IV derece Devlet tuğrası ordeninen taqdirlendi.
Повне інтерв'ю читайте у книзі "Дисиденти".
