Kropki nad «Ї»: rekonceptualizacja rewolucji ukraińskiej

Przy interpretacji wydarzeń walki narodowowyzwoleńczą, występują istotne złożone momenty. Zastanówmy się krótko nad głównymi problemami zrozumienia rewolucji ukraińskiej w latach 1917-1921.

Kiedy zaczęła się i jak długo trwała rewolucja?

Istnieje kilka różnych podejść do datowania rewolucji ukraińskiej: wąskie i szerokie.

Ta część historyków, którzy rozpatrzą rewolucję narodową w kontekście problemów globalnych, łączy ją z I wojną światową, która przyspieszyła upadek imperiów i rewolucji społeczno-narodowe w prawie wszystkich krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

Ukraiński manifestacja na placu Sofijskim w Kijowie. 1 kwietnia (19 marca) 1917 roku

Koniec walki wyzwoleńczej połączony z zakończeniem Konferencji pokojowej w Paryżu i ostatecznymi traktatami międzyrządowymi, które zadecydowały o losach zachodniej Ukrainy, dając jej w posiadanie Rzeczpospolitą.

W ramach paneuropejskiej logiki zmiany mapy świata rewolucja ukraińska odbyła się w latach 1914-1923.

Ta data może być prawidłową, ponieważ wraz z początkiem I wojny światowej polityczne koła na Zachodniej Ukrainie umieściły na porządek dzienny kwestie uzyskania niepodległości Ukrainy.

Za to wyraziła się Główna Ukraińska Rada we Lwowie, dla tych ideałów Legion Ukraińskich Strzelców Siczowych rozpoczął swoje zwycięstwo.

Jeśli chodzi o wydarzeniach na Ukrainie „podrosyjskiej", to one zaczynają od marcowych wydarzeń w Kijowie w roku 1917, a skończą się Traktatem ryskim (1921 roku) między Czerwoną Rosją a Polską, po którym nastąpił nowy podział Ukrainy między okupantami.

Istnieje także data 1917-1920 lata, która zbiega się z rosyjsko-komunistycznym datowaniem tak zwanej wojny domowej, ona wpisuje wydarzenia rewolucji ukraińskiej w kontekst wewnętrznej rosyjskiej historii. Naszym zdaniem oba podejścia są uzasadnione: zarówno lata 1914-1923, jak i 1917-1921.

Jednak uważać lata 1921-1923 zakończeniem rewolucji ukraińskiej nie jest całkowicie uzasadnione.

Powstania antybolszewickie w wioskach trwały do połowy lat dwudziestych.

Istnienie Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Ukraińskiej Akademii Nauk, wydawniczego spółdzielczościowego ruchu, własności ziemi we wsi i innych publicznych struktur i instytucji, które kontynuowały tradycję niepodległej Ukrainy, świadczyło o zachowaniu dokonań ukraińskiej rewolucji co najmniej 10 lat po rewolucji.

Kolejnym dokonaniem była ukrainizacja w latach dwudziestych i „rozstrzelone" odrodzenie kulturowe, przede wszystkim w dziedzinie literatury.

Rzeczywiście, końcom ukraińskiej rewolucji był proces Związku Wyzwolenia Ukrainy w roku 1929, masowa kolektywizacja, represje wobec inteligencji, a ostatnie – Hołodomor w latach 1932-1933.

Trzy jednoczesne rewolucji w jednym zakresie chronologicznym i na jednym terytorium

Mówiąc o rewolucji ukraińskiej w latach 1917-1921, często kojarzymy nasze terytorium tylko z walką o niepodległość. W rzeczywistości w tych latach miały miejsce trzy rewolucje na jednym terytorium w tym samym czasie:

Pierwszą – jest rosyjska rewolucja demokratyczna.

Miała własna rewolucyjną władzę – Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, komisarzy guberńskich, odpowiedzialnych przed Rządem Tymczasowym, siły zbrojne starej rosyjskiej armii, które również koncentrowały się na „jednej i niepodzielnej".

Jej celem było zbudowanie liberalnej Republiki Rosyjskiej z możliwą federacją krajów, między innymi dla Ukraińców.

Jej kontynuacją stała rosyjska totalitarno-lewicowa rewolucja, kierowana przez bolszewików, którzy mieli swoje uzbrojone oddziały – armię czerwone, i organizacji partyjne – zarodki przyszłego komunistycznego państwa. W sensie polityki narodowej oni najpierw zajmowali stanowisko scentralizowane, a następnie uzgodnili akty federalistyczne dla Ukraińców.

Drugi proces – międzynarodowe rewolucje Polaków, Rumunów, Węgrów, które miały rozszerzyć się na terytorium Ukrainy – to historyczne narodowe rewolucje ziem tytułowych.

Demonstracja pracowników-Polaków w Ługańsku. 1 maja 1917 roku

Każde z państw dążyło do włączenia ukraińskich terenów etnicznych w skład Wielkopolscy, Rumunii i na Węgrzech.

W wyniku ofensywy sił ziemi Węgrzech, Rumunii, Polscy, terytorium Galicji Zachodniej, Wołyniu, Zakarpacia, Bukowiny i Besarabii zostały odłączone od Ukrainy.

Warto zwrócić uwagę na rewolucyjną działalność społeczności żydowskiej. W Galicji społeczność była zorientowana na polską większość kulturową, a na Ukrainie raczej wspierała rosyjskim bolszewikom.

Wreszcie trzecia – to Rewolucja Ukraińska. Ukraińskie siły rewolucyjne miały na celu zrobić z Ukrainy obiekt prawa międzynarodowego, wybudować niepodległe państwo.

Proklamacja Trzeciego Uniwersału na placu Sofijskim w Kijowie. W centrum są Symon Petlura, Mychajło Hruszewski, Wołodymyr Wynnyczenko. 7 (20) listopada 1917 roku

Siły ukraińskie składały się z lewicowych i lewicowo-centrowych partii: Ukraińskiej Socialno-Demokratucznej Robotniczej Partii (USDRP, „esdeki"), Ukraińskiej Partii Socialistów-Rewołycionerów (UPSR) i Ukraińskiej Partii Socjalistów-Federalistów (UPSF) oraz niewielkiego odsetka Ukraińskiej Partii Socialistów-Niepodległośczowców (UPSN). One założyły Centralną Radę i dążyli do konstytucyjnego rozstania z Rosją: początkowo – w prawach autonomii/federacji, a później – jako niepodległego państwa.

Rewolucja ukraińska miała również dwa składniki. Dominowała republikańska wersja budowy państwa URL. Konserwatywny ruch hetmański, który próbował ustanowić Państwo Ukraińskie, był nieco mniej potężny.

Trzecim elementem było konkurowanie państwowe w zachodniej Ukrainie – budowanie ZURL jako państwa sił centrowych, które było oparte na ideologie Narodowej Partii Demokratycznej.

Jeszcze jeden proces, który nastąpił jednocześnie z trzema rewolucjami, – to były słabo zdefiniowane siły anarchistów i innych powstańskich atamanów. Niektóre z nich budowały Ukrainę w oddzielnym regionie (atamany Zełenyj, Czuczupaka, Struk i inne) albo anarchistką mikronacje (ojciec N. Machno w południowo-wschodniej Ukrainie).

Podczas wydarzeń rewolucyjnych trwała nieustanna walka pomiędzy wszystkimi głównymi siłami na Ukrainie. Wszyscy próbowali odbudować swoje państwo narodowe na jednym terytorium. Rozpoczęło się to – i trwało przez wszystkie lata – trwające wojny: rosyjsko-ukraińskie i polsko-ukraińskie.

Europa Środkowa i Wschodnia uniknęły takich wojen, ponieważ przed rokiem 1917 już miały zbudowane organiczne mononacjonalne społeczności kulturowe i publiczne, które stworzyły nowy rodzaj politycznego Polaka, Czecha, Fina.

Międzypaństwowa, a nie domowa wojna

Wielkim błędem jest nazywanie ukraińskiej walki o wyzwoleniu „wojną domową".

Użycie terminu „wojna domowa" oznacza, że mówca nie wyznaje albo zaprzecza istnienie URL-Państwa Ukraińskiego.

W wojnach tych lat, mamy sprawę z międzypaństwowymi wojnami, które powinny być zakwalifikowane odpowiednie do stron konfliktu zbrojnego: ukraińsko-rosyjska (białogwardyjska), ukraińsko-rosyjska (bolszewicka) wojny, wojna polsko-ukraińska w Galicji i Wołyniu.

Termin „wojna domowa" został zapoczątkowany przez rosyjską komunistyczną historiografię i propagandę, która starała się nie zauważyć istnienie URL, a tym samym legitymizowała okupację Armią Czerwoną terytorium Ukrainy.

Gdy wojna ukraińsko-bolszewicka zakończyła się militarną porażką URL, musimy mówić o okupacji ziem ukraińskich przez Rosję czerwoną.
W związku z tym marionetkowy rząd USRR nie reprezentował interesów narodu ukraińskiego i był faktycznie kolaboracyjnym rządem. Stan Ukrainy po jej ostatecznym zaborze w latach 1920-1921 przez bolszewicką Rosję odpowiada stany kolonii.

Powstanie mikronacionalnej (quasi-państwowej) formacji – USRR jest pozytywne w porównaniu z okresem przedrewolucyjnym, kiedy podrosyjska Ukraina była podzielona na 9 prowincji. Podczas caratu naród ukraiński nie był uznany, podczas władzy bolszewickiej Rosjanie de facto uznawali Ukraińców, ale tylko jako wiernych wasalów Moskwy.

Zaproponowano dwa terminy: radziecki Ukrainiec i ukraiński burżuazyjny nacjonalista, który odpowiedział do przedrewolucyjnego: Małorosjanin i świadomy lub prawdziwy Ukrainiec.

Od samego początku nowy rosyjski okupant położył podwójną interpretację w termin „Ukrainiec" i wtedy kontynuował starą szowinistyczną tradycję postrzegania Ukraińców jako gałęzi „trójjedynego narodu rosyjskiego".

Sowiecki czy radziecki?

Historiografię zagraniczną i myśl społeczno-polityczną było wykorzystano do określenia istoty systemu państwowego na Ukrainie po roku 1921 z pomocą pojęć sowiecki/radziecki.

W ten sposób został jasno określony reżim okupacji rosyjskiej, który panował na Ukrainie po klęsce militarnej Dyrektoriatu URL.

Oni próbowali przez to odróżnić ukraińskie instytucje narodowe od kolonialnych, przyniesionych na czerwonych bagnetach.

I wydawało się to właściwe, ponieważ w praktyce międzynarodowej nie tłumaczono konkretnych obcych struktur narodowych i organów: nie NKWS, ale NKWD; nie KDB, ale KGB i td. W tej kategorii jest termin „radziecki", który zawoalowane przykrywa komunistyczny totalitaryzm „przykrywką" władzy narodowej – Radami.

Ukraińscy historycy wciąż używają terminu „radziecki", by zdefiniować system władzy, który przynieśli bolszewicy. Jednak żadna „radziecka" władza a priori nie istniała.

Radziecka forma państwowości poszła w zapomnienie wraz z rozproszeniem Zgromadzenia Ustawodawczego w Rosji.

Posługując się formą „radziecki" w odniesieniu do Ukrainy, komplikujemy, ponieważ Centralna Rada – to była radziecka forma państwowości, znacznie większa niż „Sowieci Ludowych Deputowanych".

Ona obejmowała wszystkie partie socjalistyczne i nie tylko ukraińskie, ale także rosyjskie, żydowskie i polskie. Jednak one nie otrzymały pełnoprawnej narodowej legitymizacji w wyborach, ponieważ rozpoczęła się ofensywa bolszewicka. Odmówiono też prawice.

Jeśli weźmiemy pod uwagę dyktaturę proletariatu, jako totalitarną i despotyczną formę władzy jednej partii, taki zwrot frazeologiczny jako „reżim radziecki" traci wszelką wewnętrzną treść. Ponieważ „radziecki" reżim a priori nie może być totalitarny.

Czy warto oceniać działaczów, które popierały bolszewicką Rosji, jako kolaborantów?

Do tej pory na Ukrainie „kolaboracja" mówią jedynie o współpracy Ukraińców z niemieckim reżimem okupacyjnym w latach 1941-1945.

W rzeczywistości kolaboracja rozpoczęła się znacznie wcześniej, kiedy duża liczba Ukraińców wspierała rosyjską okupacyjną armię bolszewików w latach 1918-1920. Ta kolaboracja ma dwie zasadnicze odmiany:

Pierwszą jest kolaboracją z nadzieją na zbudowanie na Ukrainie niezależnego państwa (komunistycznego).

Taką kolaborację z przymusem można uznać za mniej złą. Do niej należeli ukraińskie przywódcy Ukraińskiej Partii Socialistów-Rewołycionerów i Ukraińskiej Partii Komunistycznej i niektóre członkowie Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, którzy byli świadomymi Ukraińcami: W. Błakytnyj, M. Skrypnyk, O. Szumski, P. Lubczenko, M. Chwylowy i A. Riczycki i inne.

Przywódcy Ukraińskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) podczas wojny ukraińsko-bolszewickiej. Od lewej do prawej strony: Ołeksandr Chmielnicki, Moisiej Ruchimowicz, Moisiej Granowski, Władimir Judowski, Klimient Woroszyłow, Władimir Mieszczeriakow, Nikołaj Podwojski, Andżelika Bałabanowa, Christian Rakowski, Mykoła Skrypnyk, Wołodymyr Zatonskyj ZDJĘCIE: Wiki

Zasadniczo to nie było całkiem kolaboracją, ponieważ ci przywódcy wierzyli, że budują lewicą niezależną Ukrainę.

Drugi typ – świadomy wybór do kolaboracji z okupantem, jako swoim ideologicznym sojusznikiem. Ostatnia na Ukrainie była rozpowszechniona i najpierw obejmowała masę bezpartyjnych ludzi, którzy myśleli kategoriami „jednej i niepodzielnej".

Walka z rosyjską ideą narodową, „rosyjskim światem"

Ukraińska rewolucja 1917-1921 lat nie tylko powołała do życia państwo ukraińskie czasów nowożytnych, ale w szerszym sensie stała stolpersteinem dla rozprzestrzeniania rosyjskiej idei narodowej poza terytorium byłego Imperium Rosyjskiego.

Próbę tworzenia organizmu państwowego na ukraińskich terytorium etnicznych, które przekroczyły połowę nowoczesnego państwa ukraińskiego, zmusiły Rosjan do porzucenia chęci dołączenia Bosforu i Dardanele razem ze Stambułem, do dominacji na Bałkanach.

Ukraińskie wojsko i grupy powstańcze wstrzymały inwazję Armii Czerwonej w Europę w latach 1919-1920.

Ukraińska idea powołała do odrodzenia Kubań i ludność ukraińską Woronieżskiego i Starodubskiego obwodów, ukraińskiego Dalekogo Wschodu, która próbowała stworzyć ukraińską republikę, i nawet Chin, gdzie były silne ukraińskie instytucje kulturalne i publiczne w Harbinie.

Kubańczycy walczyli w siłach zbrojnych URL, stworzyli wyższe i średnie instytucje ukraińskie w Jekaterynodarzie i innych stanicy, z odwodu Woronieżskiego pochodził jeden z najlepszych poetów rozstrzelanego odrodzenia, Jewhen Płużnyk.

Częścią Ukrainy był Rostów nad Donem i Taganrog oraz Berestejszczyna.

Jednak era deukrainizacji i ostra ofensywa rosyjskiego szowinizmu w latach dwudziestych i trzydziestych wyeliminowała ukraiński ruch narodowy w państwie rosyjskim.

Autonomia, federacja, „niepodległościowstwo" („samostyjnyctwo"): opozycja lub kolejność działań?

Byli hetmańcówcy i konserwatyści twierdzili wyłącznie o swoim prawie do mówienia o ukraińskiej państwowości, odmawiając w tym Republikanom (URL-owcom), nazwali ich federalistami, którzy nie postrzegali idei niepodległościowców.

Wiele rzeczy zostało dokonanych przez Wiaczesława Lipińskiego. Ze swoim utalentowanym słowem starał się szukać sojuszników we „wrogim obozie".

Jednak nieumyślnie zasiał przekonanie, że wszyscy zwolennicy republiki byli tylko federalistami. I dlatego walka o wyzwoleniu narodu ukraińskiego przegrała, ponieważ przywódcy rewolucji – M. Hruszewski, S. Petlura i W. Wynnyczenko – byli przeciwnikami własnego kraju.

M. Hruszewski, S. Petlura i W. Wynnyczenko w listopadzie 1917 roku

Z innej strony republikanie (M. Sławinski, P. Czyżewski, P. Chrystiuk) podkreślali narodowo nieukraiński charakter państwa hetmańskiego. Powiedzieli, że jest to konstrukcja małorosyjska i ona zasadniczo stworzyła sojusznicze terytorium z Rosją.

W rzeczywistości Hruszewski był człowiekiem, który wyszkolił większość konserwatystów krajowych (S. Tomasziwskyj, I. Kreweckyj, częściowo W. Lipiński byli jego uczniowie).

Federalizm dla Ukrainy był chorobą bezpaństwowości, słabości życia społecznego. Ta słabość nakłaniała przywództwo ukraińskiego ruchu do kompromisu z dominującym rosyjskim wpływem na Ukrainie.

Autonomia / federacja była kompromisem z rosyjską ideą narodową, ale wcale nie była zaprzeczeniem ukraińskiej państwowości.

M. Hruszewski i Partia socjalistów-federalistów postrzegali federalizm jako pierwszy etap dla uzyskania niepodległości.

M. Hruszewski napisał, że federacja jest kolejną fazą niepodległości, co oznacza utworzenie Unii Europejskiej w przyszłości.

Frustracja od klęski nie powinna nas dziś oślepiać, musimy wiedzieć fakt, że zarówno prawicy i lewicy dokonywały jednej sprawy państwowej, różniły się taktyką, a nie strategicznymi celami.

Różne projekty ukraińskiej państwowości

Wśród współczesnych historyków kierunków URL i hetmańskiego istnieje tendencja kontrastować swój kierunek z innym, jako bardziej odpowiedni lub lepszy.

Często strony dyskusji wzajemnie stawia inne strony niemal na te samo miejsce z wrogami ukraińskiej państwowości.

Na przykład, według „hetmańców", Socialisty-Rewołycionery, dążąc do współpracy z bolszewikami, zdradzili idee niepodległej Ukrainy, utożsamili się z okupantem.

Z drugiej strony, brzmią zarzuty, że ukraiński dziadek zdradził ukraińską ideę narodową, gdy popierał hetmańskie państwo, tym samym pracując dla rosyjskiej monarchicznej idei.

W interpretacjach Rewolucji Ukraińskiej ważne jest, aby wyjść z założenia, że na Ukrainie oba projekty dotyczące budowy państwa narodowego mają prawo do życia: zarówno republikańskie, jak i konserwatywne. A jeśli któryś z nich wygrał, Ukraina wygrała to samo. Tak więc prawdziwe patriotyczne postacie patrzyły na tę sprawę.

Dmytro Doroszenko

Na przykład, Dmytro Doroszenko był członkiem Sekretariatu Generalnego URL i, w czasie Dyrektoriatu, ministrem spraw zagranicznych w gabinecie Fedora Łyzohuba.

Wiaczesław Lipiński po upadku P. Skoropadskiego przez pół roku pozostał ambasadorem Dyrektoriatu URL w Wiedniu.

Ołeksandr Łotocki był członkiem Centralnej Rady i Ministrem nadziei Państwa Ukraińskiego.

Iwan Ogienko był rektorem Uniwersytetu Kamienieckiego przy P. Skoropadskim i ministrem spowiedzi w rządzie Dyrektoriatu UPR.

Z P. Skoropadskim w pierwszych miesiącach szukali wspólnego języka S. Petlura, a nawet W. Wynnyczenko.

Kilku starszych oficerów służyło zarówno oddziałom URL, jak i RD.

Ewhen Czykałenko był bardzo zdenerwowany przez upadek państwa Skoropadskiego po powstaniu przeciwko niemu Directorium URL. Uważał, że lepiej jest mieć państwo pół-ukraińskie z prorosyjskim aparatem państwowym niż rosyjską państwowość w postaci radzieckiej Ukrainy.

Państwo pół-ukraińskie może być później ukrainizowane. Rosyjskie – nie.

Czy Ukraińskie Państwo Skoropadskiego miało niepodległośczowską linię polityczną?

Niepodległośczowstwo Skoropadskiego podczas jego współpracy z Ukraińskim Związkiem Włościan-Państwowców od 1920 roku szereg historyków błędnie nazywa w czasach w kwietniu-listopada 1918 roku, kiedy Hetman wyraźnie był pod wpływem rosyjskiej ideologii wielkopaństwowej i politycznie był Rosjaninem.

Jego „Wspomnienia", które, ze względu na prorosyjski charakter, odmówiły w całości wydrukować w „Ukrainie Rolniczej" W. Lipinskiego, odwołują się do rosyjskich kulturowych i państwowych priorytetów P. Skoropadskiego.

Niewątpliwie, państwo P. Skoropadskiego miało solidne osiągnięcia w sferze budowania kultury narodowej (ukraińskie uniwersytety w Kijowie, Kamieńcu, Połtawie, gimnazja, Ukraińska akademia nauk, teatrze, muzea i td.) i na arenie międzynarodowej (uznanie Ukrainy za niepodległe państwo w wielu krajach europejskich).

Jednak sam P. Skoropadski przyznał, że jego marzeniem była Rosja federalna, z Ukrainą jako częścią rosyjskiej przestrzeni.

Cesarz Wilhelm i Hetman Pawło Skoropadski

Do niepodległości jego dążyły Niemcy Cesarza, które chciały mieć na Ukrainie swojego sojusznika, który ostatecznie zerwał wszelkie stosunki z Rosją.

To jest, moskwofilizmu społecznej bazy Skoropadskiego, jesteśmy zobowiązani sromotnie znanej gramocie federatywnej i powstaniu Dyrektoriatu przeciwko Skoropadskiemu.

P. Skoropadski nie orientował się na Ukraińską Partie Demokratyczno-Włościańską W. Lipińskiego, D. Dońcowa, M. Michnowśkiego i braci W. i S. Szemetów. Byłoby to logiczne, jeśli Hetman naprawdę chciał zasadniczo niepodległośczowskiej polityki kraju.

Jednak Hetman był zorientowany na prorosyjski Sojusz Przemysłu, Handlu, Finansów i Rolnictwa i Sojusz właściciele ziemskich. One były siłami rosyjskiego kapitału i właściciele ziemskich, składający się z byłych działaczy wielkopaństwowych, monarchistycznych i czarnosetnickich partię.

Dla Skoropadskiego i Lipiński z Doncowym, a nawet D. Doroszenko – wszyscy byli zbyt ekstremalnymi ukraińskimi szowinistami, „szczerymi".

Przykładem Ukraińca dla hetmana byli tacy przedstawiciele ukraińskich sił, jak W. Naumenko, M. Wasyłenko, którzy stali na stanowiskach małorosyjskich.

Hetman próbował utrzymywać równowagę, utrzymując linię neutralną między Ukraińską Partią Demokratyczno-Włościańską a Sojuszem Przemysłu, Handlu, Finansów i Rolnictwa. Jednak ze względu na wyższość rosyjskich sił stał wyrażać ich polityczne zainteresowanie.

Ukraińskim politykiem P. Skoropadski został już po emigracji, głównie przez ideologiczny wpływ W. Lipinskiego.

Kto jest większym mężem stanu – Hruszewski lub Skoropadski?

Często historycy-zwolennicy P. Skoropadskiego, reprezentują go jako większego i lepszego urzędnika państwowego, niż demokrata narodowy M. Hruszewski.

Mówią, że hetman był doświadczonym właścicielem ziemskim i lepiej rozumiał, jak zbudować państwo, niż intelektualny Mychajło Hruszewski.

Profesor Mychajło Hruszewski, przewodniczący Rady Centralnej

Źródłem takich myśli jest „Listy do braci-rolników" W. Lipińskiego: konserwatyzm jest lepszy niż anarchistyczny republikanizm.

Jednak konstrukcje teoretyczne są jedną, a praktyka Państwa Ukraińskiego P. Skoropadskiego jest inną rzeczywistością.

W 1918 roku P. Skoropadski nie był ukraińskim mężem stanu, on starał się zachować porządek starego państwa rosyjskiego na Ukrainie, opierając się na rosyjsko-kulturalne kręgi właścieli ziemskich i przedsiębiorców, wrogich ukraińskiej świadomości.

P. Skoropadski nie wyznawał postulatów tradycyjnej ukraińskiej linii politycznej z połowy XIX wieku: pojęcia „ukraińskiego terytorium etnicznego", „Piemontu galicyjskiego", wspólnej ukraińskiej kultury dla polską i podrosyjską Ukrain.

Nie znał literackiego języka ukraińskiego, uważał istniejącą wersję języka „galicyjskim stworem".

Pomimo istniejącej  przerwy pokojowej, Skoropadski nie był w stanie przeprowadzić reformy agrarnej, aby wesprzeć się na bogatych masach chłopskich.

Nie znalazł kompromisu z socjalistami obozu nieradykalnego.

Hetman koncentrował się na Białej Rosji, w rzeczywistości był sojusznikiem A. Denikina, który w kwestii polityki narodowej okazał się ukraino-jadem.

Hetman Pawło Skoropadski

Był przeciwnikiem Galicjan, nie próbując wykorzystać ich wielkie potencjał państwotwórczy, ślepo wierzył w znaczenie rosyjskiej kultury dla Ukrainy.

Zamiast tego M. Hruszewski od końca XIX wieku walczył o autonomię Ukrainy w składzie obu imperiów: Rosyjskiego i Austriackiego. W rzeczywistości przygotował Ukrainę do akceptacji niezależnych postulatów.

Hruszewski kontynuował dzieło Bractwa Cyryla i Metodego, które swoją federalną wizją perspektyw Ukrainy nie odrzuciło idei oddzielnośći (T. Szewczenko i P. Kulisz).

Jego „Historia Ukrainy-Rusi" stała się naukową podstawą dla proklamacji przez partie ukraińskie kursu o politycznej oddzielnośći Ukrainy.

Korzystając z polityki „Nowej Ery" i kursu „Galicja – ukraiński Piemont", M. Hruszewski stworzył na gruncie galicyjskim nieformalną Ukraińską Akademię Nauk – Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki.

Przygotowywał kadra nowej inteligencji, która postawiła kwestię oddzielnośći narodowej na czele swojej działalności społecznej.

Hruszewski w jego „Na progu nowej Ukrainy" (marzec 1918) potwierdził konieczność niepodległości Ukrainy, potrzebę budować niezależną Ukrainę i koniec orientacji na Moskwie.

Hruszewski – jeden z rodziców czwartego Uniwersalny Rady Centralnej, inicjator porozumienia z Niemcami w marcu 1918 roku.

W swojej działalności i retoryce Hruszewski był większym niepodległościowcom, niż federalista Pawło Skoropadski – przynajmniej jeśli chodzi o Hruszewskiego i Skoropadskiego w roku 1918.

Pozytyw od Traktatu brzeskiego w roku 1918. Czy Niemcy były okupantami?

Traktat brzeski – wielki triumf ukraińskiej dyplomacji, która doprowadziła Ukrainę na arenę międzynarodową. URL była przeciwstawiona Entencie, ale z podmiotu przekształciła się na obiekt procesy historycznego.

Traktat brzeski pozwolił pokonać anarchią bolszewicką, która panowała w Kijowie i powrócić do władzy Rady Centralnej w Kijowie.

Spotkanie delegacji niemieckiej, ukraińskiej i rosyjskiej w Brześсie Litewskim

Zgodnie z umową Traktatu brzeskiego Ukraina otrzymała największy obszar państwa, którego ona nie ma nawet dzisiaj.

W składzie Ukrainy zostały: ukraińsko-etniczne ziemi Brześciu, Homela, Mozyrza (obecnie Białoruś), od terytorium współczesnej Rosji Ukraina otrzymała część ziemi Dońskiej – miasta Rostów nad Donem i Taganrog.

Zgodnie z umową tajnej części Traktatu, Niemcy i Austro-Węgry wyznały zachodnią granicę Ukrainy po terytorium etnicznym Sianu i Buhu Zachodniego (Przemyśl musiał być ukraiński) i zgodziły się na podział Galicji na dwie „Brzestszcinu".

Mapa Republiki Ukraińskiej, przedstawiona przez delegację ukraińską na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 roku

To rozwiązywało psychologiczny problem ukraińskich polityków, którzy patrzyli na politykę międzynarodową uważając rosyjski interes państwowy. Traktat brzeski skończył się z tak zwanym „pieskim obowiązkiem wobec Moskwy" (M. Hruszewski).

Jednak to dało początek nowemu problemu: czy uważać armię niemiecką (zgodnie ze starą tradycję komunistycznej propagandy) okupantem?

Wojska bolszewików, które walczyły z URL, niewątpliwie były okupantem. Armia niemiecka przybyła na Ukrainę jako formacja wojskowa-sojusznik URL.

Niemieckie zespoły nadużywały swoim prawem, czyniąc akty represyjne wobec niektórych wiosek. Jednak nie mamy podstaw prawnych do powiedzenia o armii niemieckiej jako o okupancie.

Porównując działania oddziałów bolszewickiej Armii Czerwonej na Ukrainie z działaniami niemieckich zespołów, różnica nie byłaby na korzyść rosyjskich bolszewików. Niemcy pobierali zboże zgodnie z umowami akordu z URL. W tym porównaniu przejawia się okupacyjny charakter reżimu komunistycznego na Ukrainie.

Bolszewizm jako rosyjskie zjawisko. Różnica między lewicą ukraińską a rosyjskim komunizmem

Nikołaj Bierdiajew pisał kiedyś o bolszewizmie jako specyficznym rosyjskim wrażeniu, niezależnie od niego to samo opinię wyraził Jewhen Małaniuk.

Nikołaj Bierdiajew „Źródła i sens rosyjskiego komunizmu”

Czy mamy powód, by mówić o ukraińskim bolszewizmie w czasach rewolucji ukraińskiej?

Niewątpliwie, był pewien procent bolszewików pochodzenia ukraińskiego w RPK (b).

Bolszewizm na Ukrainie został wywieziony z Północy.

Partia bolszewicka na Ukrainie została utworzona z rosyjskich lub ze zdenacjonalizowanych elementów – mieszkańców proletariackich miast.

W miastach Ukrainy, gdzie nie było dużego przemysłu, element bolszewicki nie przekraczał 10-15 procent wśród innych partii rewolucyjnych.

Bez rosyjskich bagnetów miejscowi bolszewicy nigdy nie doszliby do władzy na Ukrainie.

J. Małaniuk „Księga spostrzeżeń”

I lewicowe partie na Ukrainie nie miały wyraźnego zabarwienia bolszewickiego.

Ani UPK, ani UPSR, które stworzyły ukraiński komunizm narodowy, nie mieli bolszewickiego bezkompromisowego i skrajnego radykalizmu.

Były gotowi tolerować własność prywatną, nie byli przeciwni multidyscyplinarności, mieli bardziej demokratyczne poglądy i byli bardziej skłonni do parlamentaryzmu.

Większość z tych partii została następnie komunistami pod presją okoliczności.

Pod koniec ukrainizacji właśnie komuniści, którzy należeli kiedyś do tej partii, trafili pod represję, byli przedmiotem demonstracyjnych sporów sądowych, były na liście rozstrzałów, lub skrócili sobie wieku.

Rosyjskie władze komunistyczne nie wierzyły w dobre intencje ukraińskich komunistów, podejrzewały ich o nacjonalizmu.

Nadklasowość ukraińskiego socjalizmu

Ukraiński socjalizm próbował określić swoje miejsce wśród priorytetów klasowych i narodowych.

W czasach rewolucji ukraińskiej zwyciężył narodowy priorytet.

Budowanie państwa narodowego stało się sprawą o znaczeniu pierwszego rzędu, uzyskać korzyści socjalnej dla klasy robotniczej – uważały za sprawę drugiego rzędu, która była uzależniona od rozwiązania problemu narodowego.

Esdeki-Ukraińcy mieli nie tyle robotnicze, a więcej wiejsko-intelektualne pochodzenie. S. Petlura pochodził z kozaków i duchowieństwa, O. Scoropis-Jołtuchowski i M. Mełenewski – przedstawiciele prawobrzeżnej szlachty, Walentyn Sadowski był z rodzaju księdzów, z rodzaju działaczów był Łewko Jurkewicz, Andrij Żuk i Wołodymyr Doroszenko byli chłopami-kozakami z Połtawy.

Zgodnie ze swoimi socjalnymi ustawieniami, ukraiński esdeki częściej byli zgodnie z rosyjskimi mieńszewikami. Stanowisko ortodoksyjne zajmowane buło przez Łewka Jurkewicza i Mykołu Porsza.

W czasie Durektorium URL esdeki byli zablokowani przez prawo-centrowe siły – socjalistów-federalistów, które w kwestiach socjalnych nie były naprawdę socjalistycznymi, lecz we współczesnej terminologii – partią narodowej, która wyrażała zainteresowania intelektualistów i drobnej burżuazji.

Jeżeli mówić tylko o sojuszniku socjalnym, logiczne byłoby mieć nadzieję na blokadę esdeków i eserowców, co się nie stało.

Już w latach 1909-1912 w środowisku USDPR wynika dyskusja wewnętrzna o potrzebie nadklasowego podejścia do działalności, o przekształceniu partii z reprezentanty proletariatu – w reprezentanta woli wszystkich sił od lewicy do centrystów, o przekształceniu partii w lokomotywę ukraińskiego ruchu wyzwoleńczego.

Taką pozycję obejmowali przyszłe członkowie Związku Wyzwolenia Ukrainy A. Żuk, W. Doroszenko, O. Nazarjiw, W. Stepankiwskyj. Podczas ukraińskiej rewolucji USDPR się stała takim lokomotywom, środkiem przyciągania wszystkich sił – od lewicy do narodowo-demokratyckich, którzy stali na pozycje niezależności.

Niestety, ukraiński socjalizm w przeciwieństwie do niemieckiego, austriackiego i francuskiego, a nawet rosyjskiego, nie rozwinął swoją teorię ukraińskiego narodowego socjalizmu.

Ukraińcy nie mieli swego K. Kautskiego lub J. Proudhona, a postulaty ideowe pożyczyli w teorii i praktyce rosyjskiej sociał-demokratii (mienszewików i bolszewików).

Ukraińscy socjaliści podzielali fałszywą teorię jednego rosyjsko-ukraińskiego frontu rewolucyjnego, to wpłynęło na podporządkowanie rewolucji ukraińskiej realiom rosyjskiej rewolucji.

Różnice w rewolucyjnych strategiach i praktykach na Ukrainie Wschodniej i Zachodniej

Longyn Cehelski, minister spraw zagranicznych Zachodniej Ukraińskiej Republiki Ludowej, w swoich wspomnieniach opisuje różnicę w mentalności Ukraińców Zachodu i Wschodu.

Kiedy urzędnicy ZURL przybyli do prowincji Galicji, spotkali już ustalony rząd lokalny. Na peryferiach nie oczekiwano rozkazów z góry, społeczeństwo ukraińskie już miało nominowanych do rządu i lokalnych komisarzy, sędziów i pracowników oświaty narodowej.

Znaczek pocztowy ZURL, maj 1919 roku

Zachodni Ukraińcy, w sensie kulturowym, już dorośli do własnego państwa, z wykształconymi intelektualistami, Proswiatą, narodowym Kościołem greckokatolickim, własnymi spółdzielniami i bankami.

Na Ukrainie podrosyjskiej, na Wołyniu, pociąg z delegacją ZURL, który jechał do Kijowa, był zatrzymany przez uzbrojony oddział Atamana Bożka, który porządkował własnym regionem jako niekontrolowany przez centrum przywódca.

Dalej na Wschód, Ukraińcy nie rozwinęli nowoczesnych form władzy – odtwarzali stare, a czasem anarchiczne formy starej władzy kozackiej.

Ukraińscy-Galicjanie, pod wpływem austriackich tradycji i na wzór Polaków, zbudowali nowoczesne społeczeństwo narodowe z duchem parlamentaryzmu i tolerancji wobec osobistości.

W Naddnieprzu wieś została oddzieloną od rosyjskiego miasta, stała się kozacką, stworzyła swoje społeczności odpowiednie do prawa zwyczajowego. Te społeczności były autonomicznymi i nie dotyczyły problemów narodowych.

Społeczeństwo galicyjskie było nie tylko europejskie, ale także burżuazyjne.

Główna partia nacjonalnej demokracji nie miała socjalistycznego zabarwienia, chciała zbudować na Ukrainie otwarty świat dla bogatego człowieka. Ona próbowała podciągnąć ukraińską ludność do standardów austriackiego i polskiego społeczeństwa.

Wielka Ukraina była w niewoli doktryny socjalistycznej. Wszystkie strony bały się wyglądać niesocjalistycznie, nawet jeśli w istocie nie były takie.

Przedrostek „socjalistyczny" miała także centrowa Ukraińska Partia Socjalistów-Federalistów i Ukraińska Partia Socjalistów-Niepodległościowców.

Tylko socjalizm (i komunizm wtedy uważano za część socjalizmu) nadał sens istnieniu Rady Centralnej w przyszłym państwie ukraińskim.

W dziedzinie własności ukraiński partii starały się naśladować rosyjski bolszewizm, kopiując jego kroki, choć te socjaliści byli zasadniczo socjaliściami europejskimi, jak PPS О. Piłsudskiego lub socjalnej demokracji K. Kautskiego.

Czy szczęście jest w Jedności?

Jedność umożliwiła zadeklarowanie polityki „Galicyjskiego Piemontu", przetworzenie Zachodniej Ukrainy w swego rodzaju laboratorium, wszechukraiński inkubator kulturowy.

Dzięki ideę jedności, Galicja stała ośrodkiem myśli intelektualnej dla podrosyjskich i podaustriackich Ukraińców.

W czasie walk wyzwoleńczych w latach 1917-1921 jedność położyła główną zasadzkę na konstrukcję państwową – ideę zjednoczenia między URL a ZURL.

Mapa Republiki Ukraińskiej, przedstawiona przez delegację ukraińską na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 roku

Jednak w czasach klęski, zdaniem niektórych polityków, ona szkodziła pojawieniu na niektórych ukraińskich terytoriach etnicznych terytorialnie mniejszego ukraińskiego państwa.

Teoretycznie, państwo zachodnich Ukraińców mogło się ustanowić (choć bez Lwowa) na terenach Stanisławowskiego i Tarnopolskiego obwodów.

Zasada samostanowienia, określona przez „14 punktów" W. Wilsona pozostawiła ludowi byłej monarchii Austro-Węgierskiej prawo do narodowej państwowości, w tym formalnie i dla Ukraińców. Według narodów Imperium Rosyjskiego nie było takiego wyznania.

Pojawiły się propozycje od przedstawicieli Ententy w sztabie UHA na temat „częściowej państwowości", ale kierownictwo ZURL domagało się precyzyjnego przestrzegania zasad jedności.

A. Żuk z punktu widzenia emigrantów z Naddnieprza w Galicji pod koniec zbrojnej konfrontacji napisał do Petlury, że Zachodnia Ukraina, a nie Wschód, miała być zrobiona podstawą ukraińskiej państwowości. Nie w Naddnieprze, ale w gotowej na tę ideę Galicji, potrzebnie skoncentrować wspólne ukraińskie siły zbrojne i zasoby materialne.

Jednak stało się odwrotnie: UHA próbowało obronić państwowość wschodnią Ukrainę, oddając polską okupację wschodnią Galicję.

Wielka Ukraina postrzegała ideę niepodległego państwa tylko w niektórych krajach zachodnich i centralnych.

Emigracyjny Rząd Jewhena Petruszewycza – Kolegium upoważnionych dyktatora w Wiedniu

Zamiast wniosków

Rewolucja ukraińska straciła walkę zbrojną, ponieważ społeczeństwo nie było gotowe na realizację idei niepodległości.

Społeczeństwo ukraińskie nie zdążyło jeszcze przed rewolucją przejść do etapu kulturalnego zawojowania terytorium, jego oczyszczenia z duchowego wpływu, przede wszystkim, rosyjskiej kulturowo-narodowej idei.

Naród, który nie ma swojej szkoły średniej i wyższej, jest skazany na porażkę.

Wszyscy pozostali młodzi państwa w Europie Środkowo-Wschodniej miały własną szkołę krajową. Niektóre – nigdy nie straciły szkoły, inne – zaczęły ją ponownie tworzyć w połowie XIX wieku. Kilka pokoleń wychowano w swojej szkole, indoktrynowano jej narodową ideą.

Budynek Muzeum Pedagogicznego, w którym spotkała się ukraińska Rada Centralna. Zdjęcie 1913 roku

Rewolucja nie wygrywa w krajach, w których przewodnią klasą społeczną jest chłopstwo.

Dopiero gdy miasto zostanie zdobyte, gdy miasto się stanie okrętem flagowym walki o narodowe wyzwolenie – tylko wtedy możemy mówić o ostatecznym zwycięstwie krajowych walk o państwowości.

Na Ukrainie nie było żadnego ukraińskiego miasta. Odsetek Ukraińców oscylował na poziomie 15% ogółu mieszkańców, nawet w centrach metropolitańskich, takich jak Kijów i Lwów.

Na Ukrainie wojna o niepodległość mała kształt wojny narodowej, ale spontanicznie zrozumiałej, jako wojna wsi przeciwko miastu rosyjsko-centrowemu.

Na Ukrainie Zachodniej Lwów był kulturalne polski, jego polonijna populacja miejska zdobyła tam swój narodowy status.

Nie może pokonać walce o swoje państwo naród, gdy jego inteligencja nie stanowi nawet 10% populacji.

W przypadku Ukraińców odsetek ten może wahać się w kilku procentach. Charakterystyczne jest, że wszystkie ruchy powstańskie, twórcy powstańczych republik, takich jak Chłodny Jar, były wiejskimi nauczycielami.

Niemożliwe jest pokonanie bez sojuszników, gdy nie jesteś wspierany przez społeczność zachodnią, kiedy nikt nie wiedzie o tobie w głównych rozwiniętych krajach świata.

Kwestia ukraińska była „ciemnym lasem" dla dyplomatów i społeczeństw w Anglii, Francji, Niemczech, Stanach Zjednoczonych.

Opinia publiczna tych krajów była nastawiona na reakcję Rosji i była ostro antyukraińska.

O Ukrainie państwa zachodnie dowiedziały się tylko podczas wojny o niepodległość. Było późno. Ze względu na długą pracę polskiej i czeskiej emigracji politycznej, Polska i Czechy zostały uznane za państwa, zasługujące na niepodległość. Co to jest Ukraina – niewielu ludzie na Zachodzie rozumiało i przez 20 lat, przed wybuchem II wojny światowej.

Jednak nie możemy powiedzieć, że ukraińska rewolucja lat 1917-1921 przegrała.

Rewolucja ukraińska położyła podwaliny pod nowe perspektywy państwowe w przyszłości. Ona się stała punktem bez powrotu do ruchu niepodległościowego, który doprowadził do przywrócenia państwowości ukraińskiej w 1991 roku.